AI Chamber stawia na przełom. Chodzi choćby o 100 mld euro rocznie

Europa Środkowo-Wschodnia (CEE) ma szansę dołączyć do grona globalnie konkurencyjnych centrów innowacji w zakresie sztucznej inteligencji – pod warunkiem, iż podejmie zdecydowane działania już teraz. Taką okazję otwiera CEE AI Action Plan, zaprezentowany przez AI Chamber podczas szczytu EU Digital Summit w Gdańsku, odbywającego się pod auspicjami polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.

Oparty na twardych danych ekonomicznych i wypracowany w ścisłej współpracy z partnerami z całego regionu, AI Action Plan pojawia się w kluczowym momencie: przy ponad 150 milionach mieszkańców i łącznym PKB na poziomie 2,5 biliona euro, CEE znajduje się na rozdrożu – decyzje podjęte w ciągu najbliższych 24 miesięcy zdefiniują długoterminową ścieżkę jej rozwoju. Plan podkreśla, że choćby umiarkowany wzrost adopcji AI może przynieść dodatkowe 90–100 miliardów euro rocznie do regionalnego PKB.

Wysoka stawka dla niedocenianego regionu

Wskaźnik adopcji AI w Europie Środkowo-Wschodniej znacznie odstaje od państw Europie Zachodniej. Do 2024 r. tylko 4–6 proc. firm z regionu CEE wdrożyło AI – w porównaniu ze średnią UE wynoszącą 13,5 proc., wciąż dalekiej od unijnego celu 75 proc. do 2030 roku. MŚP są jeszcze dalej w tyle, a większość z nich wciąż znajduje się w fazie eksperymentalnej.

Europa Środkowo-Wschodnia stanowi 22 proc. populacji Unii Europejskiej, ale tylko 11 proc. jej PKB. Sztuczna inteligencja może być narzędziem, które nada gospodarczemu wzrostowi nową dynamikę. AI Action Plan wskazuje, iż pełne wykorzystanie potencjału AI może zwiększyć PKB regionu choćby o 100 miliardów euro rocznie (5 proc.), co odpowiada gospodarce wielkości Chorwacji lub Węgier. W bardziej ambitnym scenariuszu zyski mogłyby sięgnąć 135 miliardów euro, czyli 8 proc. PKB. Ale czas działa na niekorzyść – bez szybkich, wspólnych działań, potencjalne zyski mogą stopnieć do zaledwie 15 miliardów euro rocznie.

Mocne strony CEE – doświadczenie w tworzeniu nowoczesnych technologii, światowej klasy edukacja STEM, bogate zaplecze techniczne i rozwijający się ekosystem startupowy – tworzą wyjątkową szansę do zmiany. AI może być „mnożnikiem siły”, umożliwiającym MŚP skalowanie, przyciągającym inwestycje i podnoszącym jakość życia w całej Europie Środkowo-Wschodniej.

Pięć filarów: konkretna mapa drogowa dla regionu CEE

CEE AI Action Plan przedstawia konkretną, dopasowaną do realiów regionu strategię bazującą na wykonalnych rekomendacjach, która ma pomóc zwiększyć produktywność, przyspieszyć przełomowe, skalowane innowacje i zniwelować luki konkurencyjności między Wschodem a Zachodem UE. Strategia opiera się na skoordynowanych działaniach regionalnych i zakłada współpracę między rządami, biznesem, środowiskiem naukowym i społeczeństwem obywatelskim, by stworzyć zintegrowany ekosystem AI w Europie Środkowo-Wschodniej. Plan AI Chamber bazuje na pięciu filarach, które odpowiadają na najważniejsze bariery spowalniające rozwój i wdrażanie AI – zwłaszcza wśród MŚP, stanowiących 99 proc. firm w regionie i generujących około połowy jego PKB.

– To plan transformacji, ale nie gotowa recepta dla wszystkich. Będziemy współpracować z samorządami, administracją krajową i partnerami w każdym kraju CEE, aby dostosować AI Action Plan do lokalnych potrzeb i skutecznie wdrożyć go tam, gdzie może przynieść największy efekt – mówi Tomasz Snażyk, prezes AI Chamber.

Pierwszy filar to infrastruktura. Region przez cały czas nie dysponuje odpowiednią mocą obliczeniową: choć Bułgaria i Czechy inwestują w superkomputery, całościowe możliwości CEE są przez cały czas znacznie niższe niż w Europie Zachodniej. Plan zakłada stworzenie regionalnej sieci HPC (High-Performance Computing), łączącej istniejące krajowe zasoby, z dostępem dla startupów, MŚP i naukowców. Wspierane będą także testbedy branżowe, np. w sektorze zdrowia i pojazdów autonomicznych.

W zakresie baz danych, AI Chamber proponuje powołanie sieci CEE Open Data Knowledge Network, która umożliwi wymianę dobrych praktyk między instytucjami publicznymi oraz uprości dostęp do krajowych portali danych dla badaczy i programistów. Wspólne standardy zarządzania danymi i transgraniczne „data trusts” w sektorach takich jak zdrowie i produkcja przemysłowa umożliwią bezpieczne łączenie danych do trenowania modeli AI.

Kapitał ludzki to jednocześnie atut i słabość regionu. CEE kształci światowej klasy absolwentów kierunków STEM, ale boryka się z odpływem talentów i brakiem doświadczenia praktycznego we wdrożeniach AI. Plan przewiduje ponad 1000 stypendiów, nowoczesne programy edukacyjne oraz inicjatywę Brain Circulation, która ma zachęcić specjalistów AI do powrotu i objęcia stanowisk w startupach, laboratoriach i instytucjach publicznych.

Region potrzebuje spójnego i przewidywalnego podejścia do regulacji AI. Wraz z wejściem w życie unijnego AI Act rządy państw Europy Środkowo-Wschodniej stają przed nowym wyzwaniem. Plan zakłada stworzenie regionalnych piaskownic regulacyjnych (sandboxów), które pozwolą startupom bezpiecznie testować systemy sztucznej inteligencji, nie tonąc w zawiłościach prawnych. AI Chamber postuluje również powołanie Rady Polityki Sztucznej Inteligencji w Europie Środkowo-Wschodniej, która reprezentowałaby interesy regionu i MŚP w Brukseli.

Największym wyzwaniem Europy Środkowo-Wschodniej pozostaje niedobór kapitału inwestycyjnego. W 2024 roku startupy z CEE zebrały zaledwie 2,3 mld euro finansowania VC – ułamek całkowitej kwoty w Europie Zachodniej. Ponieważ mniej niż 10 proc. inwestycji UE w AI dociera do Europy Środkowo-Wschodniej, AI Chamber proponuje m.in. uruchomienie programów krajowego finansowania B+R oraz utworzenie funduszy AI, hubów innowacji AI przy uczelniach oraz programów transferu technologii w całym regionie. Pomogłyby one przekształcić obiecujące pomysły – zwłaszcza w tradycyjnych sektorach, takich jak produkcja i rolnictwo – w gotowe produkty i skalowalne firmy.

– Najbliższe 12–24 miesiące są najważniejsze i wymagają odważnych, skoordynowanych i natychmiastowych działań, aby zapewnić sobie pozycję konkurencyjnej, napędzanej innowacjami gospodarki w UE. Ten okres zadecyduje, czy Europa Środkowo-Wschodnia będzie globalnym graczem w dziedzinie AI – czy biernym obserwatorem – dodaje Snażyk – AI to dźwignia ekonomiczna naszego pokolenia. jeżeli wyposażymy MŚP w odpowiednie narzędzia, dane i kapitał, nie będą one tylko konkurować. – pomożemy im przewodzić.

Rebranding regionu: od outsourcingu do centrum innowacji

Autorzy AI Action Plan podkreślają: nowa stratega ma zmienić postrzeganie regionu tak, aby CEE przestała być kojarzona wyłącznie z usługami outsourcingu – a zaczęła budować wizerunek źródła innowacji, badań i globalnych startupów. Plan zakłada stworzenie portfolio „CEE AI Champions”, obejmującego firmy takie jak UiPath, Rossum czy Infermedica, oraz międzynarodową kampanię wizerunkową, która ma umieścić region na globalnej mapie AI.

– CEE nie musi kopiować Doliny Krzemowej ani Zachodu – region powinien wykorzystać własne atuty. Dzięki lokalnym ekosystemom, utalentowanym kadrom i wspólnemu impulsowi, możemy budować startupy globalnej klasy z Pragi, Sofii czy Wilna – a nie tylko z Londynu czy San Francisco – podkreśla Snażyk

Kluczowy moment dla regionu CEE i całej Europy

Małe i średnie przedsiębiorstwa są fundamentem gospodarek CEE – dlatego strategiczne wdrażanie AI może stanowić potężny katalizator wzrostu gospodarczego. Sztuczna inteligencja wyłania się dziś jako najważniejsze narzędzie w walce z największymi wyzwaniami rozwojowymi regionu – takimi jak spadek demograficzny, rosnące koszty pracy czy potrzeba utrzymania globalnej konkurencyjności. Tymczasem utrzymująca się przepaść cyfrowa między Wschodem a Zachodem Europy wciąż hamuje potencjał AI w kluczowych sektorach, takich jak przemysł, ochrona zdrowia czy administracja publiczna.

CEE AI Action Plan stanowi bezpośrednią odpowiedź na te wyzwania – dokument został opracowany w zgodzie z europejską agendą cyfrową, a jego ogłoszenie podczas polskiej prezydencji w Radzie UE podkreśla rosnące ambicje regionu w kształtowaniu przyszłości technologicznej Europy.