Fortschritt ZT-300/ZT-303 – to najlepszy ciągnik socjalizmu. Czy wiecie, ile kosztował nowy?

O ile w byłej NRD motoryzacja samochodowa stała na poziomie takich wynalazków jak Trabant czy Wartburg, to maszyny rolnicze spod znaku Fortschritt były prawie… idealne, no dobrze – zaskakująco dobre. Takim właśnie był Fortschritt ZT-300/303 – ewidentnie najlepszy ciągnik socjalizmu.

Mówią, iż w NRD samochody stały na poziomie średniowiecza – i nic dziwnego, bo kto lubił dłuższe postoje przy drodze, ten miał wrażenia jak w muzeum motoryzacji. Ale kiedy wjeżdżały na pole maszyny marki Fortschritt, wschodni blok robił oczy jak talerze – a i u nas, w krainie Ursusem płynącym, nie brakowało spojrzeń pełnych zazdrości.

Szczególnie seria ciągników ZT-300 (Zug Traktor), a w jej ramach model ZT-303, zasłużyły sobie na słowa uznania: proste, mocne, niezawodne – takie, iż aż szkoda, iż nie dało się nimi naprawić całego systemu gospodarczego “radosnego” socjalizmu.

Fortschritt ZT-303 – jak powstał najlepszy ciągnik w Układzie Warszawskim?

Trzeba tu najpierw jasno wyjaśnić, iż nazwa “Fortschritt” nie była jakoś specjalnie nazwą marki w dzisiejszym ujęciu, ale dotyczyła nazwy zrzeszenia zakładów w jeden – powiedzielibyśmy dziś – koncern, ale wtedy ładnie “Kombinat”. To mniej więcej tak, jak wówczas nasza polska Unitra albo Pollena czy Społem. Skoro już wyjaśnione, to przechodzimy do ciągnika…

Seria ZT-300 powstawała w zakładach VEB Traktorenwerk Schönebeck od końca lat 60. (start ok. 1967 r.) i była produkowana przez następne kilkanaście lat. To projekt mający sprostać wymaganiom państwowych gospodarstw rolnych – i tu zadanie było jasne: miało być mocno, trwale i prosto. Dlaczego?

Zacznijmy od tego, iż gdy powstało NRD, to się w nim tak rozpędzili we wdrażaniu na siłę socjalizmu, iż chyba przegonili w tym swój ideał, czyli ZSRR. A jak się miał rolnik prywatny? No chyba jakiś żart! Każde pole było państwowe, a iż pól było dużo, to trzeba do nich ciągników. I to porządnych.

Wschodnioniemiecka inżynieria to było coś…

Fakt, iż w latach 60. ubiegłego wieku we wschodnich Niemczech nie brakowało porządnie wykształconych inżynierów, którzy swoją karierę rozpoczynali na budowie U-bootów, Tygrysów, czy innych raczej mało rolniczych panzerkraft-wagenów. To był całkiem dobry potencjał ludzki – jakby dziś powiedzieli w dziale HR.

No a więc wschodnioniemieccy inżynierowie nie wyważali drzwi, ale wzięli co było pod ręką – znakomity silnik 4 VD 14,5/12-1 SRW produkowany przez IFA Motorenwerke Nordhausen (jednostkę na drobnej licencji zachodnioniemieckiego MAN-a), konkretną trzybiegową skrzynię biegów, postawili to wszystko na półramie i dorzucili z czasem przedni napęd od czteronapędowej ciężarówki IFA W50.

Czy Fortschritt ZT-303 to tylko ładna legenda, czy przez cały czas konkretny sprzęt do pracy?

Wersja ZT-303 powstała w 1971 roku, to zasadniczo ZT-300 z takim prawie 4×4 – czyli automatycznie załączanym napędem przedniej osi (AWD), który w trudnych warunkach potrafił uratować dzień pracy.

Fortschritt ZT303-D, fot. iStock

Te ciągniki były masowo montowane i eksploatowane w całej NRD i w ramach wymiany, trafiały także do innych państw demokracji ludowej. Stąd ich rozpoznawalność i dostępność części (przynajmniej w realiach PRL/NRD).

Charakterystyka Zug Traktor 300/303 – na co możesz liczyć w polu

Zastosowanie: ciągnik średniej i nieco wyższej mocy do cięższych robót polowych (orka, bronowanie, talerzowanie, agregaty uprawowe), prace transportowe i z ciężkimi narzędziami. ZT-303 dzięki (prawie) AWD sprawdza się w błocie i na stokach lepiej niż model z napędem tylko na tył.

• Lata produkcji: 1967–1984.
• ZT-300 – napęd tylny (2WD)
• ZT-303 — napęd z automatycznym dołączaniem przedniej osi, załączanie przy poślizgu – praktyczne rozwiązanie w terenie.

Silnik – serce ZT-300 / ZT-303

• Typ silnika: rzędowy, 4-cylindrowy diesel (oznaczenie stosowane w fabryce: 4 VD 14,5/12-1 SRW).
• Pojemność skokowa: 6 560 cmł (6,56 l).
• Wymiary tłoków – średnica/skok: 120 × 145 mm
• Moc znamionowa: typowo ok. 73–74 kW (98–100 KM) w nowszych, katalogowych wersjach; wcześniejsze roczniki mogą być klasyfikowane bliżej 90 KM.
• Moment obrotowy: katalogowo rzędu 420–450 Nm, czyli silnik nastawiony na pociąg i ciągłą pracę pod sporym obciążeniem.
• Chłodzenie: cieczą.
• Paliwo: diesel, zbiornik ok. 125 l – duży zasięg roboczy na polu.

Krótko: solidna, wolnossąca czterocylindrówka o dużej pojemności — nie wyścigówka, za to żwawa pod obciążeniem i przewidywalna w serwisie.

Skrzynia biegów i układ napędowy

• Skrzynia: układ z zakresami: 9 biegów do przodu i 6 wstecz (3 zakresy × 3 biegi w każdym zakresie), pozwalająca na dobranie prędkości do większości robót polowych.
• Zmiana przełożeń: w typowych katalogowych rozwiązaniach serii stosowano elementy pół-powershift i mechanizmy ułatwiające zmianę „stopnia obciążenia”, co było przydatne podczas orki lub ciężkiej pracy z ciężkimi agregatami.
• Prędkości: zakres roboczy od kilku km/h przy ciężkiej pracy do maks. ok. 28–30 km/h w transporcie.
• WOM: standardowo 540 obr./min (wersje i opcje mogą się różnić), czyli kompatybilne z większością ówczesnych narzędzi.
• Napęd przedniej osi (ZT-303): automatyczny mechanizm załączający napęd przedniej osi przy poślizgu tylnych kół — praktyczne i „bezobsługowe” w sensie operatora, bo robi to samo maszyna, gdy trzeba.

Wymiary i masa – jak wygląda i ile waży

• Masa własna: ok. 4,8–4,9 tony (w zależności od wyposażenia).
• Długość: ok. 4,69 m.
• Szerokość / wysokość: katalogowo około 2,02 m szerokości i ~1,8 m wysokości (wartości zależne od ogumienia i kabiny).
• Udźwig tylnego podnośnika: rząd ~1,7–1,8 t — wystarczająco dużo do większości agregatów uprawowych tamtej epoki.

To w efekcie sprzęt masywny, stabilny, dobrze „stojący” w polu. Czyli same zalety, tak? – chciałoby się powiedzieć. Konstrukcyjnie zdecydowanie tak. Choć inżynierowie z NRD korzystali z wielu nierolniczych rozwiązań, to wykonali kawał dobrej roboty i ciągnik nie ukazał się przysłowiowym ulepem. A teraz zastanówmy się…

Czy warto dziś kupić ciągnik Fortschritt ZT-300/303?

Jednoznacznej odpowiedzi nie można udzielić, bo i tak i nie. I tak, bo to znakomity ciągnik, którego parametry nie odbiegają od znacznie młodszych konstrukcji. I nie, bo trzeba mieć świadomość, iż taki ciągnik nie stał pod dachem i nie należał do przysłowiowego niemieckiego emeryta.

Możemy mieć pewność, iż przez ostatnie kilkadziesiąt lat był tyrany do czerwoności tłumika, a jego serwisowanie i naprawy były dalekie od dzisiejszych standardów. Jednak mimo tego, jeżeli ktoś jest zainteresowany, to co powinien wiedzieć przy oględzinach używanego ZT-303?

• Stan silnika: szukaj wycieków oleju czy spadku kompresji i dymienia z odmy – wolnossące diesle są wyrozumiałe, ale lata i brak serwisu robią swoje.
• Skrzynia biegów: sprawdź płynność zmiany zakresów i luzów – pukanie przy zmianie może oznaczać wyeksploatowane synchronizatory lub elementy sprzęgła.
• Napęd przedni (w ZT-303): mechanizm automatycznego załączania powinien reagować przy poślizgu – jeżeli przednia oś nie wchodzi w tryb, może być problem z mostem lub sprzęgłem wielotarczowym.
• Hydraulika i podnośnik: czy trzyma ciężar agregatu? Drobne wycieki to normalka, ale nadmierne zanieczyszczenie to zły znak.
• Korozja ramy i podwozia: starsze egzemplarze często mają punktowe rdzawe „niespodzianki”. Obejrzyj ciągnik od spodu, czy półrama nie ma pęknięć.
• Dostępność części: dzięki masowej produkcji części są jeszcze stosunkowo dostępne, choć większość z nich pochodzi z rozbiórek ciągników.

Na koniec mała dygresja cenowa – ile Ursusów C-385 za Fortschritta ZT-303?

Fortschritt ZT-303 w latach swojej świetności był zdecydowanie dobrym ciągnikiem niewiele, o ile w ogóle, ustępującym parametrami swoim zachodnim konkurentom. Ta sztandarowa (jak legendarne motocykle Simson i MZ) enerdowska maszyna miała jednak pewną wadę – horrendalną cenę.

Według oficjalnych danych, w 1982 roku Fortschritt ZT-303 kosztował 81 000 marek wschodnioniemieckich. Zastanawiacie się ile to było? Już wyjaśniam: Kwota 81 tys. marek NRD w 1982 roku była równowartością zakupu około 5 nowych, dużych ciągników Ursus C-385 w Polsce (przy przeliczeniu przez ówczesny kurs dolara).

No i więc…

Jeżeli szukasz maszyny do pracy na polu z klimatem i historią, a jednocześnie czegoś prostego w naprawie i odpornego na surowe traktowanie Fortschritt ZT-303 to traktor, który daje poczucie, iż mechanika to rzecz do ogarnięcia w stodole, a nie laboratorium.

Dla kolekcjonera – fajny egzemplarz to ładny kawałek historii techniki rolniczej. Dla praktyka – przy dobrym stanie Zug Traktor 303 to cały czas robotnik do cięższych zadań.