Jak UE umacnia globalne przywództwo w innowacjach i zrównoważonym rozwoju?

Zdjęcie: https://euractiv.pl/section/nowe-technologie/news/jak-ue-umacnia-globalne-przywodztwo-w-innowacjach-i-zrownowazonym-rozwoju/

W czasach, gdy zaufanie do nauki jest wystawiane na próbę, a globalne wyzwania wymagają współpracy, Unia Europejska łączy rozwój technologiczny z zasadami równości i odpowiedzialności. Spotkanie ministrów G20 w Tshwane pokazało, iż Europa współtworzy międzynarodową agendę naukową, nadając jej etyczny i inkluzywny wymiar.

23 września 2025 r. w Tshwane odbyło się spotkanie, które – mimo technicznego charakteru – miało strategiczne znaczenie dla globalnej polityki naukowej. Ministrowie państw G20 oraz zaproszonych państw debatowali nad rolą nauki, technologii i innowacji (STI) w radzeniu sobie z problemami o zasięgu światowym – od zmian klimatu po cyfrowe nierówności. W centrum tej dyskusji znalazła się Unia Europejska, która aktywnie uczestniczyła w kształtowaniu prac Grupy Roboczej ds. Badań i Innowacji (RIWG).

Komisja Europejska nie ograniczyła się do roli obserwatora. Wniosła realny wkład w przygotowanie i negocjacje dokumentów końcowych, w tym Deklaracji Ministerialnej z Tshwane. To właśnie dzięki zaangażowaniu UE wiele postanowień przyjętych przez G20 odzwierciedla unijne wartości – otwartość, inkluzywność i poszanowanie etyki badań. Bruksela zadbała również o spójność między priorytetami RIWG a zasadami europejskiej polityki naukowej, akcentując znaczenie otwartej nauki i zaufania społecznego do badań.

Otwarta nauka jako antidotum na dezinformację

Wkład UE okazał się szczególnie istotny w kwestiach dotyczących otwartych innowacji i przeciwdziałania dezinformacji. Unia forsowała zapisy o potrzebie transparentnego udostępniania danych naukowych, w tym informacji o różnorodności biologicznej, oraz o tworzeniu mechanizmów budowania zaufania do nauki. Podkreślono też znaczenie komunikacji naukowej w języku zrozumiałym dla obywateli – co w praktyce oznacza sprzeciw wobec hermetycznego języka badań, który może sprzyjać manipulacji informacjami.

Komisarz Jekaterina Zachariewa, reprezentująca UE w Tshwane, zwróciła uwagę, iż „otwarta nauka” to nie tylko idea, ale praktyka, która ma realne przełożenie na jakość życia społecznego i gospodarczego. Wskazała na konkretne inicjatywy, takie jak udostępnianie danych o bioróżnorodności czy wspieranie kobiet w dziedzinach STEM. Jej wystąpienie pokazało, iż unijne podejście do nauki wykracza poza akademickie ramy – ma ambicję tworzenia bardziej inkluzywnego i odpowiedzialnego świata.

Tshwane jako symbol globalnej solidarności

Jednym z kluczowych rezultatów spotkania był Pakiet Tshwane G20, opracowany przy wsparciu UNESCO i OECD. Dokument ten zawiera Rekomendacje G20 dotyczące zwiększenia zaangażowania w naukę, które – w dużej mierze dzięki staraniom Komisji Europejskiej – odzwierciedlają długofalowe cele UE. Wśród nich znalazły się: promowanie przejrzystości badań, wzmacnianie międzynarodowej współpracy oraz przeciwdziałanie dezinformacji.

Pakiet zakłada także rozwój mechanizmów otwartych innowacji, ograniczanie ryzyka klęsk żywiołowych i wspieranie równości płci w nauce. Co ważne, po raz pierwszy tak wyraźnie zaakcentowano potrzebę etycznej współpracy badawczej – wolnej od presji politycznych i komercyjnych. Choć brzmi to idealistycznie, w praktyce może oznaczać realne zmiany w finansowaniu projektów międzynarodowych czy w zasadach publikowania wyników badań.

Zrównoważony rozwój i integracja jako wspólne zobowiązanie

Raport przewodniczących RIWG, zaprezentowany w Tshwane, zwrócił uwagę, iż otwarta nauka i innowacje są nie tylko narzędziami technologicznymi, ale także kluczowymi elementami realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ. Uczestnicy zobowiązali się do ułatwienia współpracy naukowców ponad granicami, zwiększenia inwestycji w infrastrukturę badawczą oraz poprawy wymiany wiedzy.

Ważnym punktem była kwestia ochrony ekosystemów. G20 zobowiązała się do wsparcia inicjatyw takich jak Globalny Fundusz Informacji o Różnorodności Biologicznej (GBIF) czy otwarte katalogi gatunków, które mają przyczynić się do lepszego zrozumienia procesów zachodzących w środowisku naturalnym. Nie bez znaczenia jest także akcent na równość płci – ministrowie podkreślili konieczność tworzenia bezpiecznych i inkluzywnych miejsc pracy dla kobiet w sektorze badań i innowacji.

Nauka w erze geopolitycznej niepewności

Spotkanie w Tshwane nie odbywało się w próżni. Świat walczy z nasilającą się rywalizacją technologiczną, napięciami geopolitycznymi i konsekwencjami zmian klimatu. W tym kontekście nauka staje się nie tylko polem współpracy, ale i elementem strategii bezpieczeństwa.

Republika Południowej Afryki, która sprawuje prezydencję w G20 od grudnia 2024 r., postawiła na hasło „Solidarność, równość, zrównoważony rozwój”. To pierwszy raz, gdy kontynent afrykański przewodzi grupie, a zarazem symboliczny moment dla światowego systemu badań – wskazujący na konieczność uwzględnienia perspektywy Globalnego Południa. UE, uczestnicząc w tym procesie, nie tylko broni swoich interesów, ale też wspiera bardziej demokratyczny model zarządzania wiedzą.

Jednocześnie pojawia się pytanie: jak długo Unia będzie w stanie utrzymać pozycję moralnego lidera, skoro wewnątrz wspólnoty przez cały czas istnieją napięcia dotyczące finansowania badań nad energią jądrową, sztuczną inteligencją czy biotechnologią? Otwarta nauka wymaga nie tylko współpracy, ale także odwagi w podejmowaniu tematów kontrowersyjnych – a te wciąż budzą spory zarówno wśród polityków, jak i samych badaczy.

Ku inkluzywnej przyszłości nauki

Spotkanie G20 w Tshwane potwierdziło, iż nauka stała się jednym z głównych narzędzi polityki globalnej. UE, wykorzystując swoją miękką siłę i doświadczenie w tworzeniu regulacji, nadaje kierunek tej debacie. Jednak jej skuteczność będzie zależeć od tego, czy zasady otwartości i etyki zostaną przełożone na praktykę – w finansowaniu badań, w relacjach z partnerami międzynarodowymi i w codziennej pracy naukowców.

Zrównoważona i inkluzywna nauka to nie tylko hasło, ale polityczne zobowiązanie. A Europa, jeżeli chce pozostać liderem, musi nieustannie udowadniać, iż nauka może służyć nie tylko postępowi technologicznemu, ale przede wszystkim wspólnemu dobru.