2 godzin temu
Światowy rynek nawozów po latach rekordowej zmienności zaczyna się stabilizować, choć wciąż pozostaje znacznie droższy niż przed kryzysem energetycznym. Najnowsza publikacja Arkadiusza Zalewskiego z IERiGŻ PIB przedstawia pełny obraz zmian, które kształtowały ceny, produkcję i zużycie nawozów w latach 2021–2024. Analizy te pozwalają ocenić, jak globalne trendy wpływają na decyzje nawozowe w Polsce i czego możemy się spodziewać w okresie 2025.
To właśnie energia, surowce i popyt największych rynków sprawiają, iż nawozy pozostają jednym z najbardziej wrażliwych segmentów rynku środków produkcji.
Światowy rynek nawozów dziś — stabilizacja, ale na nowych poziomach
Po historycznych wzrostach w latach 2021–2022, kiedy ceny nawozów osiągały wartości nienotowane od dekad, lata 2023 i 2024 przyniosły wyraźne wyhamowanie. Indeks cen nawozów Banku Światowego spadł w 2023 r. o 34,9%, a w 2024 r. o kolejne 23,4%, co pozwoliło rolnikom stopniowo wracać do typowych poziomów zużycia.
Mimo tych obniżek, obecne ceny wciąż znajdują się powyżej poziomów z lat 2018–2020, co potwierdza trwałą zmianę kosztów produkcji nawozów.
„Do obserwowanego od początku 2021 r. do kwietnia 2022 r. dynamicznego wzrostu cen nawozów w handlu światowym przyczyniły się rekordowe podwyżki cen gazu powodującego spadki produkcji nawozów głównie w UE. Ponadto ograniczenia w eksporcie nawozów m.in. z Chin i Rosji, rosnący popyt na nawozy w skali globalnej w związku z pozytywnymi tendencjami cenowymi na rynku zbóż i roślin oleistych, a także wyższe stawki frachtu morskiego.
Od maja 2022 r. pod wpływem pogorszenia dostępności cenowej nawozów, a w kolejnych miesiącach również spadku cen gazu ziemnego nawozy zauważalnie potaniały.
W bieżącym roku, podobnie jak zresztą w 2024 r., zmienność cen nawozów jest zdecydowanie mniejsza w porównaniu z latami 2021–2022. Także poziom cen jest dużo niższy w porównaniu z rekordowo wysokimi cenami w kwietniu 2022 r. Niemniej jednak pomimo spadków, poziom cen przez cały czas pozostaje wyższy od tego sprzed podwyżek zapoczątkowanych w 2021 r. Oznacza to względnie trwałe pogorszenie dostępności cenowej nawozów w warunkach stosunkowo niskich cen zbóż” — informuje mgr inż. Arkadiusz Zalewski.
Największą rolę w zmianie trendu odegrał gwałtowny spadek cen gazu, który w samym 2023 r. potaniał aż o 63%, a w 2024 r. o kolejne 15%.
Od czego zależą ceny nawozów na świecie? — 7 podstawowych czynników
Zmiany cen nawozów nigdy nie są przypadkowe. Rynek reaguje na zestaw powtarzalnych bodźców.
Kluczowe czynniki wpływające na światowe ceny nawozów
- Cena gazu ziemnego – fundament kosztów azotu; spadek cen gazu = spadek cen nawozów.
- Ceny energii elektrycznej i ciepła – produkcja nawozów jest energochłonna.
- Ceny fosforytów i soli potasowej – rekordy z 2022 r. wywindowały ceny P i K.
- Koszty frachtu i logistyki – wpływ na transport surowców i produktów.
- Sankcje i ograniczenia eksportowe – Rosja, Białoruś, Chiny.
- Ceny zbóż i rzepaku – gdy ceny zbóż spadają, rolnicy ograniczają dawki.
- Szoki globalne (pandemia, wojna, konflikty) – zaburzenia podaży i transportu.
„Ogólnie przyjmuje się, iż gaz ziemny odpowiada za 60–80% kosztów produkcji nawozów azotowych. Zatem podwyżki cen „błękitnego paliwa” mają istotny wpływ na ceny nawozów azotowych, np. mocznika, co mieliśmy okazję obserwować w latach 2021–2022. Rekordowe podwyżki cen gazu wpłynęły wówczas nie tylko na wyższe koszty produkcji nawozów zawierających azot. Również przyczyniły się do ograniczeń w produkcji w wielu europejskich zakładach, w tym także w Polsce, co tylko spotęgowało wzrosty cen nawozów” — wyjaśnia Zalewski.
Bez tych surowców nawozów nie będzie
Produkcja nawozów zależy od kilku kluczowych surowców, których ceny sterują rynkiem globalnym.
Najważniejsze surowce do produkcji nawozów
- Amoniak (NH₃) – najważniejszy element wszystkich nawozów azotowych.
- Mocznik – najpowszechniejszy nawóz azotowy na świecie (prawie 90 mln t w 2023 r.).
- Fosforyty – podstawowy komponent nawozów fosforowych.
- Sól potasowa – niezbędna dla produkcji nawozów potasowych.
- Gaz ziemny – źródło wodoru i podstawowy koszt produkcji amoniaku.
Kto produkuje najwięcej nawozów na świecie? — dominacja Azji
Produkcja amoniaku (2023)
- Azja Wschodnia – 56,6 mln t
- Azja Południowa – 19,5 mln t
- Europa Wschodnia i Azja Środkowa – 18,3 mln t
- Ameryka Północna – 17,7 mln t
- Azja Zachodnia – 16,4 mln t
Produkcja mocznika (2023)
- Azja Wschodnia – 35,5 mln t
- Azja Południowa – 17,9 mln t
- Azja Zachodnia – 11,3 mln t
- Europa Wschodnia i Azja Środkowa – 7,8 mln t
- Ameryka Północna – 6,7 mln t
Znaczna część światowej produkcji jest zlokalizowana w regionach o tanim gazie i silnym wsparciu państwowym. Oznacza to, iż Europa jest importerem netto, co zwiększa naszą podatność na globalne zawirowania.
Światowy rynek nawozów po latach rekordowej zmienności zaczyna się stabilizować, choć wciąż pozostaje znacznie droższy niż przed kryzysem energetycznym
fot. Anna Maciejuk
Jak pandemia, wojna i zakłócenia handlowe zmieniły rynek nawozów?
Dane z raportu potwierdzają, iż w latach 2021–2023 obserwowaliśmy:
- rekordowe koszty frachtu,
- ograniczenia eksportu z Chin i Rosji,
- wzrost cen surowców o kilkadziesiąt procent,
- skoki cen gazu przekraczające 300%.
„Kształtowanie się tendencji cenowych na rynku nawozów w ostatnich latach miało związek z istotnymi zmianami w międzynarodowym handlu. Generalnie nie tylko nawozami, ale też podstawowymi surowcami do ich produkcji. W związku z rosyjską inwazją na Ukrainę nastąpiło przemodelowanie kierunków dostaw nie tylko gazu ziemnego, ale też nawozów do UE. Przykładowo w 2022 r. wyraźnie zmalał unijny import nawozów z Rosji i Białorusi. Natomiast zwiększył się przywóz z innych kierunków, np. z USA, Omanu, Trynidadu i Tobago, Uzbekistanu, Algierii, Kanady i Egiptu, co jednak nie pozostało bez wpływu na ceny.
W ostatnich miesiącach, ściśle mówiąc od lipca 2025 r., import z Rosji również istotnie zmalał w związku z dodatkowymi cłami na nawozy azotowe i wieloskładnikowe, jakie nałożyła UE. Z kolei wcześniej, w miesiącach poprzedzających nałożenie wyższych ceł obserwowany był zwiększony import z tego kierunku, co działało na ceny w kierunku ich spadków. Niemniej jednak w dłuższej perspektywie dodatkowe cła na nawozy z kierunku wschodniego, które będą stopniowo zwiększane w najbliższych latach, mogą powodować wzrosty cen nawozów importowanych. Tym bardziej iż w związku z mechanizmem progów ilościowych w kontekście importu nawozów z Rosji i Białorusi, przywóz z tego kierunku prawdopodobnie będzie sukcesywnie malał, a od 1 lipca 2028 r. być może w ogóle nie będzie realizowany” — informuje Arkadiusz Zalewski.
Ile nawozów zużywa świat? — dane, które mówią wszystko
Światowe zużycie (2023/2024)
Azot: 114 mln t
Fosfor: 46 mln t
Potas: 38 mln t
Łącznie: ok. 198 mln t
Prognoza 2024/2025
206 mln t, czyli +4% r/r.
Które regiony świata zużywają najwięcej nawozów?
NPK według regionów (2023/2024)
- Azja Wschodnia – 64,5 mln t
- Azja Południowa – 38,9 mln t
- Ameryka Łacińska – 29,1 mln t
- Ameryka Północna – 25,4 mln t
- Europa Zachodnia – 9,8 mln t
- Europa Środkowa – 4,4 mln t
Azja i Ameryki odpowiadają dziś za ponad 75% światowego zużycia nawozów.
Najwięksi konsumenci nawozów — dane krajowe (2023/2024)
- Chiny – 26,3 mln t N; 11,3 mln t P; 10 mln t K
- Indie – 20,5 mln t N; 8,3 mln t P; 1,9 mln t K
- USA – 11,6 mln t N; 3,9 mln t P; 4,6 mln t K
- Brazylia – 5,9 mln t N; 6,4 mln t P; 8,0 mln t K
- UE – 8,6 mln t N; 2,0 mln t P; 2,2 mln t K
Ceny nawozów na świecie — jak wygląda trend?
Mocznik (USD/t)
- 2020: 229
- 2021: 483
- 2022: 700 (rekord)
- 2023: 358
- 2024: 338
Sól potasowa (USD/t)
- 2022: 863
- 2024: 295
Indeks nawozów (2010 = 100)
- 2022: 235,7
- 2023: 153,5
- 2024: 117,6
Światowy rynek nawozów a Polska — najszybsza reakcja w Europie
Polskie gospodarstwa, w porównaniu do państw Europy Zachodniej, szybciej reagują na zmiany cen. To efekt wysokiego udziału nawozów w kosztach produkcji zbóż.
Zużycie w Polsce (wg IERiGŻ)
- 2021/22 – spadek,
- 2022/23 – dalszy spadek,
- 2023/24 – wzrost,
- 2024/25 – wzrost (prognoza)
Dlaczego popyt wraca?
Bo poprawiły się nożyce cen:
- 2023: 84,8 pkt
- 2024: 99 pkt
„Trendy obserwowane na globalnym rynku nawozów mineralnych mają istotny i w mojej ocenie coraz większy wpływ na krajowy rynek, co wynika nie tylko z wysokiego poziomu importu i eksportu nawozów, ale też uzależnienia krajowej produkcji od importowanych surowców tj. gazu ziemnego czy innych surowców do produkcji nawozów.
W sezonie 2021/2022 nastąpiło zauważalne zmniejszenie zużycia nawozów w polskim rolnictwie. W kolejnym sezonie spadek ten jeszcze bardziej się pogłębił. Powrót do wyższego poziomu zużycia nawozów mineralnych nastąpił dopiero, kiedy relacje cen nawozów do cen zbóż uległy poprawie, tj. w sezonach 2023/2024 i 2024/2025. Polsce rolnicy stosowali jednak przez cały czas mniej nawozów w porównaniu z latami poprzedzającymi gwałtowne podwyżki cen nawozów” — ocenia sytuację Zalewski.
Polska na tle UE — gdzie jesteśmy?
Najwięksi użytkownicy nawozów w UE (2022/2023)
- Francja – 18,6%
- Polska – 13,3%
- Niemcy – 11,3%
- Hiszpania – 10,8%
Zużycie NPK na 1 ha UR (użytków rolnych)
- UE – 76,4 kg/ha
- Polska – ok. 110 kg/ha
„Ostatecznie to relacja cen nawozów do cen produktów rolnych decyduje o poziomie zużycia. Gdy nożyce cen pogorszyły się, rolnicy ograniczyli dawki. Kiedy relacje poprawiają się, popyt wraca.”
Co z tego wynika dla polskich rolników — praktyczny przewodnik
1. Kiedy kupować nawozy?
- gdy gaz tanieje,
- gdy relacje ceny nawozu do ceny zbóż są korzystne,
- gdy sezonowość sprzyja zakupom (zwykle I kwartał).
2. Jakie są największe ryzyka?
- ponowny wzrost cen gazu,
- napięcia geopolityczne (Rosja/Białoruś),
- wahania popytu w Indiach i Chinach,
- spadek cen zbóż na Matifie.
3. Jak optymalizować nawożenie?
- opierać dawki na analizie gleby,
- dzielić dawki azotu,
- monitorować pH i zasobność,
- dostosowywać nawożenie do prognoz pogody.
4. Kiedy warto zwiększyć dawki?
- gdy relacja ceny nawozu do ceny plonu jest korzystna,
- gdy stanowisko ma wysoki potencjał,
- gdy warunki wilgotności sprzyjają pobieraniu składników.
5. Co zrobić, gdy ceny znów wzrosną?
- kupować partiami,
- stosować nawozy o wyższej efektywności,
- bilansować dawki NPK,
- unikać cięcia dawek poniżej progu opłacalności.
Światowy rynek nawozów — jaki będzie sezon 2025?
Światowy rynek nawozów ustabilizował się, ale przez cały czas pozostaje wrażliwy na ceny gazu, energii i globalny handel. Polska, jako rynek wysoce nawozochłonny, gwałtownie reaguje na te zmiany. Poprawa relacji cen w 2024 r. uruchomiła odbudowę popytu, ale decyzje nawozowe muszą być coraz bardziej precyzyjne.
Nawozy nie wrócą do poziomów sprzed 2020 r., ale dzięki stabilizacji energii rynek staje się bardziej przewidywalny.
To szansa dla gospodarstw, które podejmują decyzje, opierając się na danych, analizie relacji cen i realnej opłacalności produkcji.
Źródło: IERiGŻ
