Dlaczego świat znów stawia na pełne ziarno? Historia, zdrowie i trendy

Zdjęcie: pełne ziarno

Pełne ziarno – od początków rolnictwa po współczesny trend zdrowotny

Pełne ziarno towarzyszy człowiekowi od początków rolnictwa, czyli od ok. 11 000 lat. Pierwsze uprawy pszenicy i jęczmienia pojawiły się w rejonie Żyznego Półksiężyca, a później dołączyły proso, ryż i żyto w innych częściach świata. W tamtych czasach pełne ziarno spożywano w formie naturalnej, bez oczyszczania, dzięki czemu dieta była bogata w błonnik, witaminy z grupy B, minerały i antyoksydanty.

Dlaczego ludzkość porzuciła pełne ziarno?

Rewolucja przemysłowa przyniosła młyny walcowe i masową produkcję białej mąki. W wyniku tego pełne ziarno zostało zastąpione oczyszczonymi produktami, co miało kilka przyczyn:

• Ekonomiczne – dłuższy termin przydatności, łatwiejszy transport,
• Technologiczne – prostsza produkcja pieczywa i makaronów,
• Kulturowe – biały chleb kojarzony z wyższym statusem,
• Zmiana stylu życia – rosnące znaczenie wygody w żywieniu miejskim.

Jednocześnie oczyszczanie ziarna pozbawia je choćby 70% wartości odżywczych, co przyczyniło się do wzrostu chorób cywilizacyjnych, takich jak otyłość czy cukrzyca typu 2.

Pełne ziarno – dlaczego wraca do diety?

Od lat 2010. obserwujemy globalny zwrot ku pełnym zbożom. Produkty pełnoziarniste stają się elementem polityk zdrowotnych i edukacyjnych w wielu państwach.

Korzyści zdrowotne pełnego ziarna

• Spożywanie ≥48 g pełnego ziarna dziennie zmniejsza ryzyko chorób serca o 21–30%,
• Regularne spożycie pełnych zbóż obniża ryzyko cukrzycy typu 2 o ponad 25%,
• Dieta bogata w pełne ziarno wiąże się z niższą śmiertelnością z powodu chorób przewlekłych.

Pełne ziarno a środowisko

• Mniej przetwarzania → niższa emisja CO₂,
• Wspiera zachowanie żyzności gleby,
• Zużywa mniej energii w procesie produkcji,
• Kluczowy element zrównoważonego systemu rolno-spożywczego.

Spożycie pełnych zbóż w różnych krajach

Europa Północna – liderzy pełnego ziarna

• Dania, Szwecja, Finlandia: ≥75 g dziennie na osobę,
• Po wprowadzeniu programu Whole Grain Partnership spożycie wzrosło o 72% w ciągu 10 lat.

USA – wciąż niska konsumpcja

• Tylko 8% Amerykanów osiąga zalecaną normę,
• FDA i USDA promują pełne ziarno w szkołach i instytucjach edukacyjnych.

Azja – powrót do tradycji

W Chinach i Japonii rośnie zainteresowanie tradycyjnymi odmianami ryżu i zbóż w odpowiedzi na problem otyłości.

Polska – pełne ziarno w codziennej diecie

W Polsce spożycie produktów pełnoziarnistych wciąż jest niższe niż zalecają eksperci, choć w ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania zdrową żywnością.

1. Narodowy Test Żywienia Polaków (2024)
   • Zaledwie 23% kobiet i 20% mężczyzn deklaruje codzienne spożycie produktów pełnoziarnistych,
   • Zaleca się spożycie co najmniej 3 porcji dziennie (~90 g).
2. Sytuacja żywieniowa Polaków (NIZP‑PZH)
   • Większość Polaków nie osiąga zalecanej konsumpcji pełnych ziaren,
   • Edukacja żywieniowa pozostaje kluczowa dla poprawy nawyków.
3. Trendy rynkowe i konsumpcyjne
   • Wzrasta zainteresowanie pieczywem ciemnym i chlebami z prastarych odmian zbóż (np. orkisz, samopsza),
   • Spada spożycie przetworzonych produktów zbożowych, co może sprzyjać wprowadzaniu pełnego ziarna do codziennej diety,
   • Rosnące ceny zbóż wpływają na wybory konsumenckie i zwiększają atrakcyjność produktów wysokiej jakości.

W Polsce pełne ziarno staje się więc symbolem zdrowego stylu życia, a jego rosnąca popularność wpisuje się w globalny trend powrotu do naturalnych produktów.

Pełne ziarno a bezpieczeństwo żywnościowe

FAO wskazuje, iż odporność systemów żywnościowych zależy nie tylko od produkcji, ale i jakości diety. Produkty pełnoziarniste:

• Dostarczają 20–40% więcej składników odżywczych niż produkty rafinowane,
• Są bardziej efektywne w wykorzystaniu zasobów,
• Stanowią podstawę wyżywienia w sytuacjach kryzysowych.

Co sprawia, iż pełne ziarno jest zdrowe?

Pełne ziarno składa się z trzech części:

• Otoczka (bran) – błonnik, antyoksydanty,
• Zarodek (germ) – witaminy, mikroelementy, zdrowe tłuszcze,
• Bielmo (endosperm) – węglowodany i białka.

Ta kompletność sprawia, iż pełne ziarno jest naturalnym i odżywczym pokarmem dla człowieka.