Koniec iluzji: jak UE buduje odporność energetyczną w cieniu kryzysów

W obliczu rosyjskiej agresji, napięć geopolitycznych i rosnących wymagań klimatycznych, Unia Europejska stoi przed koniecznością gruntownej redefinicji pojęcia bezpieczeństwa energetycznego. Dotychczasowe podejście, oparte na zapewnieniu dostępu do paliw kopalnych po akceptowalnej cenie, okazało się niewystarczające. Kryzys wywołany inwazją Rosji na Ukrainę w 2022 roku obnażył słabości unijnej strategii i konieczność głębokiej transformacji.

Koniec iluzji: jak UE buduje odporność energetyczną w cieniu kryzysów

RePowerEU: ambitna, ale niewystarczająca deklaracja

Plan RePowerEU, zakładający całkowite uniezależnienie się od rosyjskich surowców do 2027 roku, stanowi historyczny zwrot w polityce energetycznej UE. Polska prezydencja w Radzie UE aktywnie wspierała jego wdrożenie, nadając mu rangę wspólnego zobowiązania. Jednak bez pełnej realizacji zapisów planu, strategia pozostanie jedynie deklaracją. Już w 2025 roku mają wygasnąć nowe kontrakty długoterminowe i typu spot, a kolejne lata powinny przynieść rozwiązanie istniejących umów.

Nowy paradygmat: odporność i transformacja

Eksperci, w tym dr Szymon Kardaś z ECFR, podkreślają konieczność przedefiniowania bezpieczeństwa energetycznego. UE przez cały czas importuje około 60% energii z państw trzecich, co czyni ją podatną na szantaż i zakłócenia. Nowe podejście musi łączyć odporność systemu z transformacją ku czystej energii.

Raport „Towards sustainable energy security” przygotowany przez Forum Energii, ECFR i Bruegel proponuje nową definicję: zdolność elastycznego i odpornego systemu energetycznego do niezawodnego dostarczania zrównoważonych usług energetycznych, przy jednoczesnym ograniczaniu wpływu na klimat i zapewnianiu bezpieczeństwa cybernetycznego.

Wspólne planowanie i infrastruktura jako fundament

Polska prezydencja pokazała, iż wspólne planowanie może przynieść konkretne rezultaty. Przykładem jest synchronizacja systemów elektroenergetycznych państw bałtyckich z Europą kontynentalną i trwałe odłączenie ich od sieci rosyjskiej. To dowód, iż koordynacja i inwestycje infrastrukturalne wzmacniają realne bezpieczeństwo regionu.

Redefinicja zależności i ochrona infrastruktury

Choć udział paliw kopalnych w imporcie UE maleje, ropa i gaz przez cały czas stanowią większość dostaw. Polska prezydencja doprowadziła do porozumienia o przedłużeniu zasad wypełniania magazynów gazu do 2027 roku, co zwiększa elastyczność i odporność na wahania popytu.

Jednocześnie rosnące zagrożenia dla infrastruktury energetycznej – zarówno fizycznej, jak i cyfrowej – wymagają wspólnych standardów bezpieczeństwa. UE musi zacieśnić współpracę z NATO w zakresie monitorowania szlaków dostaw i ochrony infrastruktury morskiej.

Solidarność energetyczna: od deklaracji do obowiązku

Obecny system oparty na dobrowolnych porozumieniach okazał się niewystarczający. Raport Forum Energii apeluje o prawnie wiążący mechanizm solidarności, który zapewni wzajemną pomoc w razie niedoborów. Polska prezydencja promowała wspólne zakupy gazu, co zwiększa siłę negocjacyjną UE wobec zewnętrznych dostawców.

Trzy filary nowoczesnego bezpieczeństwa energetycznego

Dr Kardaś wskazuje, iż nowoczesne bezpieczeństwo energetyczne powinno opierać się na trzech filarach:

1. Bezpieczeństwo dostaw – poprzez dywersyfikację źródeł paliw kopalnych i uniezależnienie się od jednego dostawcy.
2. Rozwój odnawialnych źródeł energii – wykorzystanie własnych zasobów (wiatr, słońce, woda) w celu zwiększenia odporności na zewnętrzne wstrząsy.
3. Efektywność energetyczna – optymalizacja zużycia energii w budownictwie, transporcie i przemyśle jako niewykorzystany potencjał.

Nowoczesne podejście musi również obejmować inteligentne sieci energetyczne i ich cyberbezpieczeństwo.

Polska prezydencja: solidny bilans i wyzwania na przyszłość

Polska prezydencja w Radzie UE może pochwalić się kilkoma istotnymi osiągnięciami:

• Synchronizacja sieci energetycznych państw bałtyckich
• Przedłużenie zasad magazynowania gazu
• Postęp w realizacji RePowerEU
• Negocjacje nad aktem o surowcach krytycznych

Choć wiele działań nie przykuwało uwagi opinii publicznej, ich znaczenie dla długofalowego bezpieczeństwa energetycznego UE jest ogromne. Eksperci podkreślają, iż Polska skutecznie wprowadziła temat bezpieczeństwa energetycznego do centrum unijnej debaty.

Co dalej? najważniejsze zadania dla Unii

Przed Unią Europejską stoją kolejne wyzwania:

• Pełne wdrożenie RePowerEU, w tym zakaz importu rosyjskich surowców
• Reforma rynku energii
• Wzmocnienie łańcuchów dostaw surowców krytycznych
• Ustanowienie efektywnych mechanizmów solidarności
• Inwestycje w OZE, LNG, magazyny energii i inteligentne sieci
• Zacieśnienie współpracy z NATO i partnerami zewnętrznymi

Wszystko to wymaga aktywnej dyplomacji, spójnej legislacji i długofalowej wizji, która uczyni z Unii Europejskiej lidera nowoczesnego, odpornego i zrównoważonego systemu energetycznego.