Palenie węglem grozi karą – co rolnik musi wiedzieć przed 1 stycznia 2026?

Palenie węglem grozi karą już od najbliższego czwartku (1 stycznia 2026) w kolejnych regionach Polski. Właściciele gospodarstw na wsi muszą natychmiast sprawdzić klasę swoich kotłów. Nowe przepisy wynikają z uchwał antysmogowych, które właśnie wchodzą w decydującą fazę egzekucji.

Dla polskiej wsi węgiel i drewno przez dziesięciolecia były podstawą przetrwania zimy. Jednak zegar tyka nieubłaganie od początku roku 2026 wchodzą w życie rygorystyczne przepisy w kolejnych województwach. Oznacza to, iż wielu regionach palenie węglem grozi karą finansową sięgającą choćby 5000 zł. Wyjaśniamy, jak wyglądają nowe zakazy i gdzie szukać pieniędzy na nowoczesną kotłownię.

Skąd jest zakaz palenia węglem?

Prawo w Polsce opiera się na dwóch filarach ochrony powietrza. Pierwszym jest Krajowy Program Ochrony Powietrza (KPOP) opracowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Dokument ten zakłada ostateczne odejście od węgla na wsiach do 2040 roku.

Natomiast drugim filarem są regionalne uchwały antysmogowe przyjmowane przez sejmiki województw. To one narzucają rolnikom szybsze terminy wymiany starych pieców. Ponieważ termin 1 stycznia 2026 roku zbliża się szybko, mieszkańcy wielu regionów tracą prawo do używania „kopciuchów”.

Jakie kary za palenie węglem?

Niestosowanie się do przepisów oznacza realne konsekwencje finansowe dla gospodarstw. Art. 334 ustawy Prawo ochrony środowiska wprost wskazuje na odpowiedzialność karną za łamanie uchwał sejmików. Natomiast wysokość sankcji określa Art. 24 Kodeksu wykroczeń. Straż gminna może wystawić mandat karny do 500 zł podczas kontroli paleniska. jeżeli jednak sprawa trafi do sądu, grzywna wzrasta do 5000 zł.

Zatem za nieprzestrzeganie przepisów grożą surowe sankcje oparte na dwóch aktach prawnych:

• Art. 334 ustawy Prawo ochrony środowiska: „Kto nie przestrzega ograniczeń, nakazów lub zakazów, określonych w uchwale sejmiku województwa […] podlega karze grzywny”.
• Art. 24 § 1 Kodeksu wykroczeń: „Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5000 złotych, chyba iż ustawa stanowi inaczej”.
• Art. 9 § 2 Kodeksu wykroczeń: jeżeli kontrola wykaże kilka naruszeń jednocześnie, wymierza się łącznie karę w granicach najsurowszego zagrożenia.

Podkreślmy raz jeszcze, podczas kontroli straż gminna lub policja może nałożyć mandat do 500 zł, ale w przypadku skierowania sprawy do sądu, użytkownik nielegalnego pieca może zapłacić choćby 5000 zł.

Co ważne, inspektorzy mogą nakładać te kary wielokrotnie aż do momentu likwidacji starego pieca.

Podstawą do nakładania restrykcji są tzw. uchwały antysmogowe, czyli akty prawa miejscowego przyjmowane przez sejmiki wojewódzkie. Ich celem jest eliminacja zanieczyszczeń, takich jak pyły PM10, PM2,5 oraz rakotwórczy benzo(a)piren, którego aż 78% emisji pochodzi z domowych kotłów.

Gdzie i od kiedy obowiązują zakazy palenia węglem? (Przegląd regionów)

Mimo iż lokalne przepisy różnią się terminami wymiany pieców, rok 2026 będzie najważniejszy dla dużej części kraju, ponieważ w wielu regionach nielegalne palenie węglem grozi karą, zatem należy pilnie sprawdzić klasę swojego urządzenia.

Województwo Podkarpackie – najważniejszy termin 1 stycznia 2026 r.

Zgodnie z uchwałą nr LII/869/18 Sejmiku Województwa Podkarpackiego, mieszkańcy mają już tylko kilka dni na ostatni etap wymiany starych urządzeń. Dokument precyzuje:

„do 1 stycznia 2026 r. należy wymienić instalacje pozaklasowe eksploatowane w okresie poniżej 5 lat od daty ich produkcji”.

Ponieważ zaostrzone przepisy wchodzą w życie, palenie węglem grozi karą, zatem od stycznia 2026 roku użytkowane będą wyłącznie kotły minimum 3. klasy. Ponadto 1 stycznia 2028 roku wygasa możliwość palenia w kotłach klasy 3 i 4.

Województwo Świętokrzyskie – zakaz palenia węglem i obowiązek przyłączenia do sieci

Chociaż w tym regionie prawo jest wyjątkowo restrykcyjne dla miejscowości zgazyfikowanych, jednak rolnicy muszą uważać. Nielegalne palenie węglem grozi karą, ponieważ egzekucja przepisów przyspiesza. Według uchwały nr XXII/292/20:

„Zakazuje się użytkowania instalacji […] na paliwo stałe w budynkach, jeżeli istnieje możliwość przyłączenia budynku do sieci gazowej lub ciepłowniczej”.

Ten zakaz wchodzi w życie 1 lipca 2026 r.. Mieszkańcy z tego regionu muszą pamiętać, iż od lipca 2024 r. obowiązuje już zakaz stosowania kotłów klasy 3 lub 4.

Województwo Śląskie – uchwała antysmogowa i koniec kopciuchów

Na Śląsku od 1 stycznia 2026 r. nie będzie można użytkować żadnych kotłów pozaklasowych, bez względu na datę ich produkcji. Harmonogram (uchwała nr V/36/1/2017) wskazuje, iż od nowego roku zakazane są:

„pozaklasowe instalacje eksploatowane w okresie poniżej 5 lat od daty ich produkcji”.

Lubelskie – Czas na klasę 3 i 4 – do kiedy trzeba wymienić piec?

Chociaż zmiany następują stopniowo, nielegalne palenie węglem grozi karą finansową dla wszystkich mieszkańca woj. lubelskiego. Zatem surowe sankcje za używanie „kopciucha” stają się w regionie nieuniknionym faktem. Ponieważ sejmik województwa lubelskiego rygorystycznie zaostrza przepisy, uchwała nr XXIII/388/2021 wprowadza następujący harmonogram:

• Do końca 2023 r. należało zlikwidować kopciuchy.
• Do 31 grudnia 2026 r. – to ostateczny termin na wymianę kotłów klasy 3 i 4.
• Do końca 2029 r. dopuszczalna jest klasa 5, po czym również ona zostanie zakazana.

Czym nie wolno palić w piecu?

Nawet jeżeli posiada się nowoczesny kocioł, to nie wolno w nim spalać dowolnego paliwa, ponieważ surowe zakazy wynikają bezpośrednio z lokalnych uchwał antysmogowych. Ponieważ prawo ma chronić zdrowie mieszkańców, zatem palenie paliwami o złej jakości grozi karą grzywny.

Większość uchwał zakazuje stosowania konkretnych surowców, ponieważ ich spalanie generuje nadmierną emisję toksycznych pyłów.

• Węgla brunatnego oraz paliw stałych z jego udziałem.
• Mułów i flotokoncentratów węglowych.
• Węgla kamiennego o uziarnieniu poniżej 3 mm (lub 5 mm w niektórych regionach).
• Biomasy (drewna) o wilgotności powyżej 20%.

Gdzie szukać pieniędzy teraz?

Modernizacja ogrzewania na wsi nie musi być finansowana wyłącznie z własnych oszczędności rolnika. Program „Czyste Powietrze” oferuje do 136 200 zł dotacji na wymianę pieca oraz termomodernizację domu. Wnioski o wsparcie finansowe można składać w Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska lub przez lokalne urzędy gmin.

Mieszkańcy Podkarpacia mogą dodatkowo skorzystać z Projektu LIFE „Żyj i Oddychaj”. Program ten finansuje doradców gminnych, którzy bezpłatnie pomagają rolnikom w doborze ekologicznych źródeł ciepła i wypełnianiu wniosków.

Jaką decyzję podjąć dziś?

Mimo iż obecna sytuacja prawna wymusza na właścicielach domów szybkie działanie, jednak wielu rolników wciąż używa starych urządzeń. Ponieważ nielegalne palenie węglem grozi karą już za cztery dni, warto natychmiast sprawdzić tabliczkę znamionową kotła. Zatem jeżeli piec nie spełnia norm, pierwszym krokiem powinno być złożenie wniosku o dofinansowanie.

Pamiętaj, iż zakaz palenia węglem od 2026 roku staje się faktem w wielu województwach . Ponieważ nadchodzą surowe sankcje za palenie węglem, ryzykujesz mandat do 500 zł lub grzywnę sądową w wysokości do 5000 zł.

Tylko nowoczesne urządzenia zgodne z ekoprojektem pozwolą uniknąć kar w nadchodzącym sezonie grzewczym. Ostatecznie czyste powietrze to nie tylko wymóg prawny, ale przede wszystkim zdrowie mieszkańców polskiej wsi.

Przypominamy, iż na łamach agrofakt.pl informowaliśmy już o zakazach palenia węglem (ekogroszkiem), które wywołały spore poruszenie wśród rolników.