4 dni temu
Polska odgrywa znaczącą rolę na europejskim i światowym rynku szparagów, zajmując szóste miejsce w Europie i trzynaste na świecie pod względem produkcji, która wynosi około 12 tysięcy ton rocznie. Uprawa szparagów, czyli dwupiennej byliny, pozostaje procesem wymagającym precyzji. Od wyboru piaszczysto-gliniastej gleby o odpowiednim pH, przez sadzenie karp i usypywanie wałów, aż po walkę z chwastami, chorobami i szkodnikami – każdy etap ma znaczenie. Na co zwrócić uwagę przy uprawie szparagów?
Sezon na szparagi to wyczekiwany moment na przełomie wiosny i lata. To warzywo, cenione za swoje walory smakowe, choć o bardzo małej wartości odżywczej, zyskuje na popularności w Polsce i za granicą. Chociaż zawiera witaminę C, szereg witamin z grupy B, kwas nikotynowy, karoten i sole mineralne, to przede wszystkim jego delikatny smak przyciąga konsumentów. Polska ma ugruntowaną pozycję na światowej i europejskiej scenie producentów szparagów.
Polska potęgą szparagową
W Polsce, jak wyszczególnia WODR w Poznaniu, uprawia się rocznie około 12 tysięcy ton szparagów, co plasuje nas na trzynastym miejscu na świecie i szóstym w Europie. Głównymi województwami uprawiającymi szparagi są wielkopolskie, dolnośląskie, opolskie oraz pomorskie. Bezspornym krajowym liderem jest Wielkopolska, gdzie najwięcej plantacji koncentruje się w powiecie wolsztyńskim (800 hektarów) oraz w gminie Przemęt. To właśnie gminę Przemęt można nieformalnie nazywać szparagową stolicą Polski. Znaczenie regionu podkreślają lokalne wydarzenia, takie jak coroczna konferencja prasowa (szparagowa), podczas której wręczana jest statuetka srebrnych szparagów. Wydarzenia zostało zorganizowane przez Polski Związek Producentów Szparaga i było współfinansowane Samorząd Województwa Wielkopolskiego z inicjatywy wicemarszałka Krzysztofa Grabowskiego.
Szparag – roślina o dwóch twarzach
Szparag to dwupienna bylina, której część podziemna, zwana karpą, składa się z silnie skróconego pędu i zdrewniałego kłącza oraz mięsistych korzeni spichrzowych. Z dolnej części kłącza, jak zdradziła Aneta Gadomska (doradca WODR w powiecie tureckim), wyrastają korzenie spichrzowe i włókniste, a z pączków w górnej części karpy co roku na wiosnę pojawiają się młode pędy, czyli wypustki – stanowiące jadalną część rośliny. Roślina zimuje w polu. Kolor wypustek zależy od sposobu uprawy. Te rosnące w ziemi, bez dostępu światła, pozostają białe. Na świetle zabarwiają się od wierzchołka na kolor różowo-filetowy, a następnie na zielony. W Polsce uprawia się głównie szparagi bielone, co wynika z zapotrzebowania rynku krajowego i zagranicznego.
Fundament pod plantację – gleba i przygotowanie
Założenie plantacji szparagów, zwanej szparagarnią, wymaga odpowiednich warunków glebowych i starannego przygotowania pola. Szparag ma nieduże wymagania wodne, ale długotrwała susza wiosną może obniżyć plon i pogorszyć jego jakość. Idealne pod uprawę są gleby piaszczysto-gliniaste, a dobre plony można uzyskać na glebach klasy IV-VI. najważniejsze jest usunięcie chwastów trwałych przed założeniem plantacji. Perz i inne wieloletnie chwasty należy zwalczać herbicydami, np. Roundupem. Odczyn gleby powinien być zbliżony do obojętnego, w zakresie pH 6,0-7,0.
Jako dobry przedplon zaleca się zboża i wczesne ziemniaki. Nie powinno się zakładać nowej plantacji na polu, gdzie wcześniej rosły już szparagi, ani po wieloletnich roślinach motylkowych. Przed sadzeniem zalecane jest nawożenie obornikiem lub kompostem w dawce 40-80 ton na hektar. Przygotowanie gleby obejmuje głęboką orkę przedzimową z pogłębiaczem, a wiosną włókowanie, kultywatorowanie i bronowanie. Sadzenie karp powinno odbywać się w kwietniu.
Rozmnażanie i sadzenie
Szparagi rozmnaża się niemal wyłącznie z nasion. Używa się do tego rocznych karp, przygotowanych wcześniej na rozsadniku. Nasiona szparaga wysiewa się w marcu-kwietniu na głębokości około 3 cm, zachowując odległość 40-45 cm między rzędami i punktowo co 4-5 cm w rzędzie. Z jednego kilograma nasion można uzyskać rozsadę potrzebną do obsadzenia jednego hektara plantacji. Karpy pozostawia się na zimę w polu i wykopuje wczesną wiosną. Po wykopaniu należy je przesortować i jak najszybciej posadzić na docelowej plantacji, przysypując 5-10 cm warstwą ziemi i dobrze uciskając.
Nawożenie i pielęgnacja
Dawki nawozów mineralnych ustala się na podstawie analizy chemicznej gleby do głębokości 60 cm. Zalecane dawki to 100-150 kg/ha P2O5 i 150-250 kg/ha K2O. Nawozy potasowe najlepiej stosować w postaci soli potasowych. Azot w łącznej ilości 150 kg/ha wysiewa się w całości pogłównie, w trzech dawkach – 20 kg/ha na początku czerwca, 35 kg/ha w lipcu, a 50 kg/ha w połowie sierpnia. Pierwsze dwie dawki aplikuje się tylko w bruzdy, trzecią na całej powierzchni plantacji.
Po 3-4 tygodniach od założenia plantacji konieczne jest dosadzanie karp w miejscach, gdzie rośliny się nie przyjęły, co wykonuje się w maju. Kluczowym elementem uprawy szparagów bielonych jest usypywanie wałów. Wykonuje się je w kwietniu, zanim wierzchołki wypustek osiągną powierzchnię gleby, używając pługa talerzowego. Wały powinny mieć kształt trapezu. W pierwszym roku plonowania ich szerokość powinna wynosić 40 cm, a wysokość 20 cm. Świeżo usypane wały można przykryć przeźroczystą folią polietylenową na 3-4 tygodnie lub do końca zbiorów. Folia zwiększa temperaturę gleby o 3-4°C, co przyspiesza plonowanie o 6-10 dni i zwiększa plon. Po zakończeniu zbiorów wały należy rozorać.
Walka z chwastami, chorobami i szkodnikami
Chwasty stanowią znaczące zagrożenie dla plantacji. Na nowo założonej szparagarni można je zwalczać mechanicznie (w międzyrzędziach, co jednocześnie zasypuje bruzdy i niszczy kiełkujące chwasty) oraz manualnie w rzędach – metoda bardziej pracochłonna, ale skuteczniejsza. W rzędach można też stosować herbicydy, np. Afalon i Sencor. Na plonującej plantacji zwalczanie chemiczne wykonuje się dwukrotnie w ciągu roku, aplikując herbicydy na wały nie później niż tydzień przed pojawieniem się wypustek lub po zaoraniu wałów.
Poważnym problemem są również choroby i szkodniki, zwalczane dzięki zarejestrowanych preparatów. Najczęstsze choroby to zgnilizna podstawy łodyg i korzenia (powodująca więdnięcie, zamieranie roślin, ciemnienie wnętrza łodygi, gnicie korzeni) oraz rdza szparagowa (początkowo żółte, potem ciemnobrunatne plamy na pędach, słaby wzrost, wczesne żółknięcie, zamieranie, szczególnie groźna w suche i ciepłe lata). Zapobieganie polega na usuwaniu i paleniu porażonych części roślin.
Wśród szkodników wyróżnia się trzep szparagówka, którego larwy drążą tunele wewnątrz pędów, powodując ich zniekształcenie, żółknięcie i zamieranie – porażone pędy należy wycinać i palić. Poskrzypka szparagowa (a dokładniej jej larwy) objada gałązki i uszkadza wierzchołki pędów, prowadząc do żółknięcia i zasychania roślin. Mniejszym zagrożeniem są mszyce, ale przy większym nalocie konieczne jest chemiczne zwalczanie. Późną jesienią, po ścięciu pędów, należy usuwać i palić te porażone przez choroby i szkodniki. Zdrowe pędy pozostawia się na zimę, ponieważ zatrzymują śnieg i chronią karpy przed mrozem. Wiosną zdrowe pędy tnie się broną talerzową i miesza z glebą.
Jeżeli pH gleby spadnie poniżej 6,0, należy jesienią po ścięciu pędów przeprowadzić wapnowanie, używając np. wapna magnezowego w dawce 1,2-1,5 t/ha. Odczyn gleby powinno się badać co 2-3 lata. Nawadnianie jest zalecane w okresie od zakończenia zbiorów do połowy sierpnia, natomiast nie zaleca się nawadniania w czasie zbiorów, gdyż może to obniżyć plon wypustek.
Zbiór i przechowywanie – wyścig z czasem
Szparagowe żniwa rozpoczynają się na przełomie maja i czerwca. Nie powinny trwać dłużej niż 3 tygodnie. Zbiór wypustek białych powinien odbywać się rano, w miarę możliwości szybko, ponieważ opóźnienie zbioru wyrosłych ponad wał wypustek powoduje ich przebarwienie pod wpływem światła. Gotowe do zbioru wypustki poznaje się po pęknięciach ziemi na wale. Wypustkę należy odsłonić, odgarniając ziemię, a następnie wyciąć 3-4 cm nad karpą dzięki ostrego noża (wycinaka). Po wycięciu otwór zasypuje się ziemią i wygładza wał.
Zbiór wypustek zielonych jest mniej pracochłonny – wycina się je 1-2 cm nad powierzchnią ziemi, gdy osiągną wysokość 15-20 cm. Zbiór zielonych szparagów przeprowadza się raz dziennie w godzinach przedpołudniowych, a przy chłodnej pogodzie co 2-3 dni.
Plon i logistyka po zbiorze – jak do tego podejść?
Z jednego hektara plantacji uzyskuje się zwykle od 3 do 6 ton wypustek, co daje około 60-80 kg dziennie. Największy plon notuje się zwykle w 4-7 roku od rozpoczęcia zbiorów. Plantację należy zlikwidować, gdy udział wypustek spadnie poniżej 50%.
Po zbiorze wypustki białych szparagów należy gwałtownie przenieść w chłodne i zacienione miejsce, umyć, posortować, związać w pęczki lub zapakować luzem i niezwłocznie przesłać do odbiorcy. Zielonych wypustek nie myje się, ponieważ gwałtownie więdną. Powinny być one umieszczane w woreczkach foliowych.
Uprawa szparagów w Polsce to proces wymagający precyzji, od wyboru odpowiedniego stanowiska i przygotowania gleby, przez odpowiednie nawożenie i pielęgnację, aż po staranny zbiór i sprawną logistykę po zbiorze. Dzięki zaangażowaniu plantatorów i sprzyjającym warunkom w kluczowych regionach, polskie szparagi odgrywają istotną rolę na rynku krajowym i europejskim.
