Sołtysi zyskają nowe prawa i obowiązki. Od 2026 wchodzą duże zmiany

Od 1 stycznia 2026 roku w życie wejdą przepisy, które na nowo definiują rolę sołtysa w lokalnej wspólnocie. Ustawa opublikowana w Dzienniku Ustaw wzmacnia pozycję organów pomocniczych gminy, rozszerza ich uprawnienia i – po raz pierwszy w historii – wprowadza obowiązkowe ubezpieczenie dla sołtysów. To zmiana, która ma nie tylko zwiększyć bezpieczeństwo, ale też podkreślić znaczenie tej funkcji w samorządzie.

Sołtysi zyskają nowe prawa i obowiązki. Od 2026 roku gmina będzie musiała ich ubezpieczyć

Sołtys – nie tylko reprezentant, ale też zarządca

Nowe przepisy nadają sołtysom realne uprawnienia do zarządzania mieniem komunalnym, o ile otrzymają stosowne upoważnienie od wójta. Będą mogli zawierać umowy związane z utrzymaniem lub użytkowaniem gminnych nieruchomości. Takie rozwiązanie ma usprawnić podejmowanie decyzji na poziomie sołectw i zwiększyć ich samodzielność.

Jak zaznaczono w ustawie, kwestie te będą musiały zostać precyzyjnie opisane w statucie gminy, aby uniknąć nieporozumień i sporów kompetencyjnych.

Ubezpieczenie obowiązkowe – nowy standard ochrony

Każda gmina będzie miała obowiązek objęcia sołtysa ubezpieczeniem OC i NNW, obejmującym szkody lub wypadki powstałe w trakcie wykonywania obowiązków. Dotyczy to m.in. poboru podatków w drodze inkasa, zawierania umów czy realizacji zadań zleconych przez gminę.

– To bardzo istotny krok. Sołtys nie będzie już pozostawiony sam sobie w razie problemów związanych z wykonywaniem funkcji – komentują przedstawiciele środowisk samorządowych.

Większy wpływ na decyzje rady gminy

Dotychczas sołtysi mogli uczestniczyć wyłącznie w sesjach rady gminy. Od 2026 roku zyskają prawo udziału także w posiedzeniach komisji rady, choć przez cały czas bez możliwości głosowania. Dla wielu to symboliczna, ale istotna zmiana – otwierająca przed sołtysami szerszy dostęp do procesu decyzyjnego.

Konwent sołtysów – głos doradczy dla wójta

Nowelizacja przewiduje też możliwość tworzenia konwentu przewodniczących jednostek pomocniczych gminy, czyli sołtysów, przewodniczących osiedli czy dzielnic. Konwent będzie pełnił rolę ciała opiniodawczo-doradczego wójta, a jego posiedzeniom ma przewodniczyć sam włodarz gminy.

Wójt określi zakres i tryb działania konwentu oraz – jeżeli uzna to za zasadne – zasady wypłacania diet i zwrotu kosztów podróży jego członkom. To kolejny element mający wzmocnić dialog między gminą a społecznościami lokalnymi.

Fundusz sołecki – mniej biurokracji, więcej elastyczności

Zmiany dotyczą również ustawy o funduszu sołeckim. Nowe przepisy wprowadzają prostsze i bardziej elastyczne zasady składania wniosków o finansowanie lokalnych przedsięwzięć.

Jeśli wójt uzna, iż jedno z zadań ujętych we wniosku nie spełnia wymagań ustawy, będzie mógł odrzucić tylko to konkretne przedsięwzięcie, a nie cały wniosek, jak dotychczas.

Dodatkowo, zebranie wiejskie zyska prawo ponownego uchwalenia poprawionego wniosku, a sołtys otrzyma 14 dni (zamiast 7) na jego ponowne złożenie.

Młodzież w strukturach pomocniczych

Nowelizacja przewiduje również wprowadzenie młodzieżowych rad jednostek pomocniczych gminy. Będą one mogły działać przy sołectwach, dzielnicach lub osiedlach, wspierając władze lokalne w kwestiach dotyczących młodych mieszkańców. Ustawa określa zasady ich tworzenia, funkcjonowania i finansowania.

Sołtys – lokalny lider z nowym mandatem zaufania

Zmiany, które wejdą w życie z początkiem 2026 roku, to największa reforma dotycząca funkcjonowania sołectw od kilkunastu lat. Ustawodawca chce w ten sposób profesjonalizować funkcję sołtysa, wzmocnić jego pozycję i lepiej zabezpieczyć prawnie wykonywane obowiązki.

Nowe przepisy – jak podkreślają eksperci – mogą też zwiększyć zainteresowanie mieszkańców udziałem w życiu publicznym, bo sołtys przestanie być jedynie symboliczną postacią wsi, a stanie się pełnoprawnym partnerem samorządu gminnego.