„Polski Talerz Przyszłości” będzie ubogi bez silnego wsparcia dla polskiego rolnictwa

Ponad 70% Polek i Polaków obawia się ograniczenia dostępności produktów spożywczych w najbliższych 10 latach, a niemal co trzeci respondent twierdzi, iż już dziś nie jest w stanie zapewnić rodzinie żywności wysokiej jakości – wynika z badań Instytutu Strategii Żywnościowych „Grunt”, organizatora kampanii edukacyjnej „Polski Talerz Przyszłości”. Polski system żywnościowy – podobnie jak w wielu krajach Europy – znajduje się w kryzysie. Na sklepowych półkach coraz trudniej znaleźć świeże, lokalne produkty od polskich rolników. Dominacja przemysłowego modelu produkcji spycha na margines małe i średnie gospodarstwa rolne – fundament zdrowego, zrównoważonego systemu żywnościowego. Dlatego organizacje pozarządowe i eksperci apelują o pilne wdrożenie Krajowej Polityki Żywnościowej.

„Polski Talerz Przyszłości” będzie ubogi bez silnego wsparcia systemowego i konsumenckiego dla polskiego rolnictwa

Kryzys na talerzu

Na sklepowych półkach dominują produkty przetworzone lub importowane, często pochodzące z przemysłowych upraw i hodowli, prowadzonych w sposób szkodliwy dla środowiska i zdrowia. Tymczasem dostęp do świeżej, lokalnej żywności jest ograniczony – aż 27% polskich konsumentów deklaruje, iż w ciągu ostatniego roku miało problem z dostępem do jakiegoś produktu spożywczego, a tylko 14% nie widzi żadnych barier w zakupie produktów od lokalnych rolników.

– Polski konsument często nie wie, skąd pochodzi jedzenie, które trafia na jego talerz, ani w jaki sposób zostało wyprodukowane. Brakuje przejrzystości, a przystępność cenowa nie oznacza jakości – mówi dr Paulina Sobiesiak-Penszko z Instytutu Strategii Żywnościowych „Grunt”.

Międzynarodowe badania pokazują, iż w latach 1990–2015 ceny przetworzonej żywności rosły znacznie wolniej niż ceny świeżych owoców i warzyw – m.in. z powodu subsydiów i polityk handlowych. W efekcie żywność wysokiej jakości staje się dobrem luksusowym, a konsumenci częściej sięgają po produkty tanie, ale ubogie odżywczo.

Mali i średni rolnicy chcą zmian

Dane pokazują, iż tylko 1% największych gospodarstw rolnych kontroluje 70% gruntów rolnych na Ziemi. Dotacje wspierają duże przemysłowe farmy. Na terenie całej Unii Europejskiej około 80% dopłat trafia do około 20% największych właścicieli ziemskich. Rolnicy borykają się nie tylko z brakiem dostępu do rynku, ale i z coraz wyższymi kosztami produkcji oraz skutkami zmiany klimatu – suszami, gradobiciami czy nawałnicami. Straty z powodu ekstremalnych zjawisk pogodowych mogą sięgać choćby 6,5 miliarda złotych rocznie – wynika z ubiegłorocznych wyliczeń IOŚ-PIB. Potrzebne jest zatem systemowe wsparcie.

– Wiem, iż konsumenci chcą kupować lokalnie, ale często nie wiedzą, gdzie. Rolnicy, skupieni na produkcji, nie zawsze umieją odpowiednio się zareklamować, by dotrzeć do klientów. Ja zostanę rolnikiem mimo wszystko, ale młodzi widzą, co się dzieje i nie chcą przejmować gospodarstw. Kto będzie sadził pomidory w przyszłości?

Dlatego rząd i miasta powinny wdrażać rozwiązania, które pomogą nam się spotkać z konsumentami. To powinno być prostsze. Świeże warzywa i owoce to podstawa zdrowej diety, a okazuje się, iż mamy do niej coraz trudniejszy dostęp – pyta Damian Micyk, rolnik i ambasador kampanii.

Dwa scenariusze dla polskiego talerza

– W kampanii pokazujemy dwa scenariusze – negatywny i pozytywny. jeżeli utrzymamy obecny system, w którym nie wspieramy lokalnych producentów, edukacji konsumenckiej i małych gospodarstw, to przyszłość przyniesie ograniczony wybór, ubogą ofertę i brak różnorodności. Ale jeżeli władze podejmą zdecydowane działania, zbudujemy system żywnościowy, w którym lokalna, świeża i różnorodna żywność będzie dostępna dla wszystkich – tłumaczy dr Paulina Sobiesiak-Penszko.

Zmiana jest możliwa – konsumenci mogą „głosować portfelem”, wybierając lokalne produkty i kupując bezpośrednio od rolników.

– Sama robię zakupy na lokalnych bazarach lub bezpośrednio u rolnika. Zachęcam wszystkich do poznania swoich dostawców – powinniśmy wiedzieć, co jemy i kto to wyprodukował. Taka uważność podczas zakupów powinna stać się naszym konsumenckim obowiązkiem – mówi Marta Manowska.

Takie wybory konsumenckie muszą być jednak wspierane systemowo – przez państwo i samorządy – aby tworzyć spójny, zdrowy system żywnościowy, który zapewni realny wybór konsumentom, wzmocni pozycję rolników i zagwarantuje powszechny dostęp do świeżej, lokalnej żywności.

Apel o Krajową Politykę Żywnościową

59% Polek i Polaków uważa, iż rząd jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo żywnościowe społeczeństwa. Blisko 80% widzi korzyści z utrzymania lokalnej produkcji, ale aż 62% uważa, iż państwo zbyt słabo wspiera krajowych producentów.

W odpowiedzi grupa organizacji, w tym Instytut Strategii Żywnościowych „Grunt” zainicjowała powstanie Koalicji na rzecz Suwerenności Żywnościowej, która wystosowała apel do rządzących o stworzenie Krajowej Polityki Żywnościowej – spójnej strategii łączącej politykę rolną, zdrowotną, społeczną i konsumencką w jeden zintegrowany program z jasnymi celami i mierzalnymi efektami.

– Państwo i samorządy mają dziś szansę odegrać kluczową rolę w budowaniu zrównoważonego i dostosowanego do zmieniającego się świata modelu produkcji i dystrybucji żywności, który będzie służył wszystkim – zarówno producentom, jak i konsumentom. Dlatego apelujemy do koalicji rządzącej o stworzenie Krajowej Polityki Żywnościowej i realne wykorzystanie tej szansy – komentuje dr Paulina Sobiesiak-Penszko.

Główne elementy Krajowej Polityki Żywnościowej to:

● Lokalne polityki żywnościowe w 100 największych gminach – w tym priorytet dla lokalnych

produktów w zamówieniach publicznych (m.in. w szkołach, szpitalach i żłobkach), rozwój kooperatyw i

targowisk.

● Rozwój krótkich łańcuchów dostaw i lokalnego pośrednictwa – promocja sprzedaży bezpośredniej,

lokalnego przetwórstwa, grup producentów i lokalnych pośredników.

● Ulokalnienie zamówień publicznych – tak, aby realnie premiowały żywność lokalną i ekologiczną.

Cena nie może być jedynym kryterium wyboru.

● Wsparcie dla targowisk i oznaczeń lokalnego pochodzenia – inwestycje w infrastrukturę oraz

wprowadzenie przejrzystych oznaczeń na produktach.

● Reformę publicznego doradztwa rolniczego w kierunku krótkich łańcuchów dostaw – nowa misja

doradców skupiona na wspieraniu krótkich łańcuchów dostaw, lokalnego marketingu i przetwórstwa.

● Wyrównywanie dostępu do dobrej żywności – m.in. poprzez miejskie programy dofinansowujące

zakupy lokalnej, zdrowej żywności osobom o niższych dochodach.

● Instytucjonalizację polityki żywnościowej w samorządach – powoływanie rad ds. żywności lub

pełnomocników ds. żywności.

● Edukację konsumencką i społeczną – poprzez kampanie społeczne, materiały informacyjne i programy

edukacyjne w szkołach.

– Świadomy wybór konsumencki nie wystarczy, jeżeli nie towarzyszy mu dostęp do wiedzy i dobrej żywności. Polityka żywnościowa musi być priorytetem publicznym – podsumowuje dr Paulina Sobiesiak-Penszko.

Więcej informacji o kampanii dostępnych jest na stronie www.PolskiTalerzPrzyszlosci.pl