Żyto na najsłabsze gleby, ale plony ponad 5 t/ha łatwiej uzyskasz z odmian mieszańcowych uprawianych na lepszych glebach i stanowiskach

Główną zaletą żyta są najmniejsze spośród zbóż wymagania glebowe (lekkie piaszczyste, kwaśne, klas bonitacyjnych V i VI) oraz termiczne – niektóre odmiany wytrzymują mrozy do -30 st. C bez okrywy śnieżnej.

Gatunek ten, jest także bardziej odporny na okresowe susze, co wynika z dobrze rozwiniętego systemu korzeniowego, wczesnego ruszenia wiosennej wegetacji i wykorzystania zimowych zapasów wody, jak też niskiego współczynnika transpiracji.

Żyto ma niewielkie wymagania względem przedplonu

Żyto jest też mniej wrażliwe na niekorzystny przedplon, jest często uprawiane po roślinach zbożowych, a także po sobie. Stąd znane powiedzenie „żyto po życie całe życie”. Odnosi się to jednak do niskich plonów ziarna, rzędu 1,5–2,5 t/ha.

By uzyskiwać wysokie, przekraczające 5 t, a w korzystnych latach dochodzące do 7-9 t/ha, należy go uprawiać na lepszych glebach i stanowiskach. Korzystnie reaguje wówczas zwyżką plonów na dobre przedplony, np. wczesne i średnio-wczesne ziemniaki uprawiane na oborniku, rośliny strączkowe, rzepak ozimy.

Spośród roślin zbożowych w miarę dobrym przedplonem jest gryka, jęczmień ozimy oraz owies. Do najgorszych należy zaliczyć późno zebrane podstawowe zboża, których resztki pożniwne przed zasiewem żyta nie zdążą się rozłożyć.

Gleba powinna się odleżeć

Z uwagi na fakt, iż żyto krzewi się z drugiego węzła, umieszczonego bliżej powierzchni gleby, orkę siewną należy wykonać na 2-3 (na lżejszych glebach) lub 3-4 tygodnie (na zwięźlejszych), przed planowanym zasiewem.

Chodzi o to by gleba samoczynnie osiadła, wcześniejszy zasiew powoduje odsłanianie węzła krzewienia przez osiadającą rolę, gorsze krzewienie i rozrost korzeni oraz większą wrażliwość na wyleganie, niskie temperatury i niedobory wody.

Niemniej orka siewna lub inne głębsze uprawki wykonane w przeddzień lub w dniu zasiewu żyta mogą być także korzystne. Zniszczą bowiem w większym stopniu chwasty oraz umożliwią zasiew ziarna w uwilgotnioną rolę, dzięki czemu szybciej skiełkuje. Należy wówczas mechanicznie przyśpieszyć osiadanie roli, stosując wał Campbella lub strunowy.

Żyto jest wrażliwe na wyprzewanie

Rozkrzewione jesienią żyto, będące w optymalnej fazie 4-5 liści, wytrzymuje wprawdzie niskie temperatury, ale jest najbardziej wrażliwe spośród zbóż na wyprzewanie, czyli uduszenie pod długo zalegającym śniegiem lub skorupą lodową.

Ma to zwykle miejsce w obniżeniach terenu, zwłaszcza jeżeli śnieg spadnie na niezamarzniętą glebę. Wówczas rozkrzewiona biomasa potrzebuje do oddychania znacznie więcej powietrza (tlenu), niż mniej rozkrzewiona pszenica.

Osłabione rośliny, atakowane są przez pleśń śniegową, zwłaszcza jeżeli materiał siewny nie był zaprawiony zaprawą ograniczającą porażenie roślin przez patogeny chorób fuzaryjnych.

W przypadku wystąpienia pleśni należy w miarę szybko, kiedy umożliwi to wilgotność gleby, wysiać nawozy azotowe, zabronować pole i zedrzeć wojłok zeschniętych i porażonych roślin, by usprawnić dopływ powietrza.

Odmiany mieszańcowe wysiewaj rzadziej

W ofercie są odmiany populacyjne oraz mieszańcowe żyta. Aktualnie dominują mieszańce (hybrydy), wykazujące wyraźnie wyższy, przeciętnie o 20-30 proc. potencjał plonowania.

Jednak ich materiał siewny należy corocznie odnawiać, co wprawdzie podraża koszty zakupu, ale na ogół wyższe plony i lepsza jakość ziarna, rekompensują ponoszone nakłady.

Odmiany mieszańcowe ze względu na lepszą krzewistość, wysiewane są w mniejszej ilości, przeciętnie 200 kiełkujących ziarniaków na 1 m2 (65–75 kg/ha, zależnie od masy 1000 ziaren), niż populacyjne – do 300 ziaren na 1 m2 (do 120 kg/ha).

Przy wczesnym wysiewie oraz w lepszych warunkach glebowych i stanowisku wysiew obydwu form można zmniejszyć o 10 proc., wysiewając ziarno na głębokość 2-3 cm. Przy opóźnionym terminie siewu oraz w gorszych warunkach, normę wysiewu należy zwiększyć o 10 proc

Termin siewu obydwu grup odmian jest zbliżony, ale na opóźniony siew bardziej reagują mieszańce

Pod względem terminu siewu są niewielkie różnice pomiędzy odmianami populacyjnymi a mieszańcami. Wysiew mieszańców można zalecać na 15-30 IX, zaś populacyjnych od 20 IX do 10 X, w zależności od rejonu kraju i przebiegu pogody.

Niemniej na opóźniony siew, w większym stopniu reagują zniżką plonu mieszańce. Należy dodać, iż obydwie grupy odmian powinny wejść w okres zimowy rozkrzewione, tworząc 4-5 liści.

Pod względem wymagań agrotechnicznych są często znaczne różnice pomiędzy odmianami. Dlatego przed ich wysiewem należy się dokładnie zapoznać z zaleceniami firm hodowlano-nasiennych.

Prof. dr hab. Czesław Szewczuk