Rizoktonioza ziemniaka, czyli ukryte zagrożenie, które może zniszczyć plony

4 godzin temu

Zdjęcie: Rizoktonioza ziemniaka

Rizoktonioza ziemniaka, powodowana przez grzyb Rhizoctonia solani, to choroba ziemniaków obecna niemal na każdej plantacji. Choć objawy często są mylone z innymi zaburzeniami, skutki mogą być katastrofalne – od opóźnienia wschodów po znaczny spadek jakości bulw. Poznaj formy występowania choroby i sprawdź, jak skutecznie ograniczyć jej rozwój.

Patogen w glebie

Rizoktonioza ziemniaka, wywoływana przez grzyb Rhizoctonia solani, ujawnia się corocznie na plantacjach ziemniaków. Grzeb jest powszechny w polskich glebach. Zagraża nie tylko ziemniakom, ale również innym roślinom. Występuje zarówno pod okrywami jak i w polu, i może porażać: zboża, trawy, buraki cukrowe, warzywa, kwiaty, rośliny ozdobne, drzewa leśne i owocowe. Grzyb bytuje w glebie głównie jako saprotrof (grzyb czerpiący pokarm z martwej substancji organicznej) i powoduje szereg chorób, takich jak: zgnilizna korzeni, zgorzel podstawy źdźbeł zbóż i pędów, zamieranie kiełków i łodyg, zgorzel siewek, zarówno roślin zielnych, jak i drzew i krzewów. Największe szkody w warunkach Polski powoduje w uprawie ziemniaków, gdzie może przyczynić się znacząco do obniżenia plonu bulw o 25-50%, oraz ich jakości.

Zaprawianie sadzeniaków

Obecne wymagania rynku odnośnie do jakości ziemniaków wymuszają na producentach przygotowanie ziemniaków bez chorób i wad mechanicznych, które szczególnie uwidaczniają się na skórce bulw po ich umyciu. W celu poprawienia jakości bulw i zmniejszenia ryzyka braku wschodów lub ich ograniczenia przez rizoktoniozę ziemniaka, powinno się zaprawiać sadzeniaki. Przed sadzeniem należy usunąć bulwy uszkodzone i chore z silnymi objawami parcha, ospowatości, mokrej i suchej zgnilizny, a następnie zaprawić, w zależności od użytego produktu: na stole rolkującym przed sadzeniem, bądź bezpośrednio w czasie sadzenia przez opryskiwanie bulw lub gleby jednym z zalecanych preparatów (tab. 1).

Zabieg ten jest szczególnie wskazany przy sadzeniu ziemniaków na glebach zwięzłych i nadmiernie wilgotnych. Należy pamiętać również, aby nie zaprawiać bulw już pokiełkowanych, czyli z kiełkami o długości 1,5-2 cm, przeznaczonych na wczesny zbiór, ponieważ może to przyczynić się do spowolnienia wschodów. Zaprawianie takich bulw powinno się odbyć na stole rolkującym przed ich umieszczeniem w skrzynkach przeznaczonych do procesu podkiełkowywania lub można je również sadzić przy zabiegu pasowego opryskiwania gleby produktem zawierającym np. azoksystrobinę, (np. Amistar) w dawce 2-3 l/ha, czy też produktami biologicznymi. Ponadto należy pamiętać, aby zaprawiać bulwy przeznaczone do uprawy na wczesny zbiór preparatem o możliwie najkrótszym okresie karencji.

Zgnilizna kiełków to cichy wróg plonów

Rizoktonioza ziemniaka ma kilka objawów, w zależności od stopnia zainfekowania bulw i roślin. Może to być: zgnilizna kiełków, próchnienie podstawy łodyg, opilśń łodygowa, zwijanie się górnych liści, bulwy powietrzne, ospowatość bulw oraz suchy rdzeń, tzw. „dry core”. Każda z tych postaci może stanowić kolejne etapy rozwoju choroby, bądź też występować niezależnie.

Objawy chorobowe rizoktoniozy są szczególnie widoczne na roślinach ziemniaków wyrośniętych z sadzeniaków pokrytych sklerocjami grzyba lub/ i saprofitycznej grzybni z gleby oraz bulw posadzonych zbyt głęboko na glebach wilgotnych i zimnych. Choroba ta przez opóźnienie wschodów roślin i zdrobnienie bulw obniża plon, a przez zniekształcenia i powierzchniowe zanieczyszczenie bulw sklerocjami patogena przyczynia się do pogorszenia ich jakości.

Najgroźniejsza rizoktonioza ziemniaka to zgnilizna kiełków (fot. 1), która może prowadzić do częściowego lub całkowitego ich zniszczenia. Na gnijących kiełkach ziemniaka widoczne są brązowe plamy. Ta forma choroby powoduje brak lub opóźnienie wschodów, hamuje wzrost korzeni oraz zmniejsza lub zwiększa liczbę pędów, które są zwykle słabe i niedorozwinięte. Źródłem zakażenia kiełków ziemniaka są strzępki grzybni wyrastające ze sklerocjów znajdujących się na powierzchni bulw użytych do sadzenia i znajdujących się w glebie. Częściowy brak wschodów może przyczynić się także do dyskwalifikacji plantacji nasiennych.

Nekrozy łodyg i objawy pseudowirusowe

W okresie wegetacji mogą powstawać na podziemnych częściach łodyg brązowe plamiste nekrozy. W sprzyjających warunkach dla choroby, grzyb wywołuje wgłębione nekrozy tkanek, sięgające nieraz do rdzenia łodygi, prowadząc do spróchnienia podziemnej części łodygi. Ta forma choroby powoduje utrudnienia w pobieraniu wody i soli mineralnych wskutek zmniejszonej ilości naczyń przewodzących, przyczyniając się do chlorozy liści i zwijania ku górze brzegów młodych listków (fot. 2), na których od spodu widać fioletoworóżowe przebarwienie. Objawy te są podobne do objawów porażenia pierwotnego przez wirusa liściozwoju ziemniaka, przy czym zwijające się listki w wyniku rizoktoniozy nie są sztywne i skórzaste. Te objawy psedowirusowe, mogą utrudnić selekcję negatywną na plantacjach nasiennych ziemniaków. Przy dużych zaburzeniach w przewodzeniu asymilatów mogą na łodygach pojawić się również bulwy powietrzne.

Opilśń łodygowa to rizoktonioza ziemniaka pojawiającą się najczęściej po obfitszych deszczach w okresie kwitnienia ziemniaków, gdy rośliny tworzą zwarty łan. Biały nalot grzyba pokrywa przyziemną część łodygi. Ta forma choroby jest mniej szkodliwa od pozostałych, zwłaszcza gdy pod opilśnią nie dochodzi do zbrunatnienia tkanek łodygi. W przeciwnym razie dochodzi do więdnięcia i zamierania pędów.

Ospowatość bulw i suchy rdzeń

W momencie dojrzewania bulw grzyb Rhizoctonia solani formuje na powierzchni skórki ciemne skupienia przetrwalnikowej grzybni tzw. sklerocja, które łatwo można usunąć paznokciem. Pod sklerocjami skórka bulw jest zdrowa. Liczba i wielkość sklerocjów powiększa się na bulwach aż do momentu ich zbioru. Bulwy takie, nazywane ospowatymi, są głównym źródłem zakażenia ziemniaków w polu.

Na powierzchni bulw można obserwować także brązowe plamy z otworami, mylone z żerowaniem drutowca. Niekiedy na tych plamach widać utworzoną sklerotę, która jak odpadnie pozostawia otwór. Po przekrojeniu bulwy w tym miejscu widać wyraźne oddzielone chorej części bulwy od zdrowej. W miejscu brązowej plamy i powstania w jej środku skleroty grzyba występuje często pęknięcie, a pod nim ciemne wgłębienia sięgające w głąb miąższu. Jest to tzw. „dry core”, czyli suchy rdzeń. Ta forma choroby obniża przede wszystkim jakość bulw. W czasie wegetacji, w wyniku zaburzeń fizjologicznych, mogą tworzyć się również bulwy z deformacjami.